Energie delen biedt consumenten de vrijheid om lokaal collectief en democratisch hun eigen marktregels te maken. Er ontstaan verschillende lokale of regionale markten, die met elkaar verbonden zijn en met de internationale markt. Ze vullen elkaar aan en verminderen de afhankelijkheid van één specifieke markt.
Energie delen is een concept waar ook Endura Harderwijk over nadenkt. Er zijn plannen om hiermee een proef te doen in samenwerking met CAI Harderwijk. Wat is energie delen? Hoe werkt het en welke voordelen biedt het?
In dit artikel leggen Siward Zomer (coöperatief directeur van Energie Samen) en Justin Pagden (Agem Energie Experts) uit hoe je energie kunt delen, wat je daarmee kunt bereiken, waarom de Europese Unie zo nadrukkelijk belang hecht aan de mogelijkheid van energie delen en waarom het wellicht voor commerciële energieleveranciers niet zo’n wenselijk concept is.
Lees ook: Werken aan een norm voor ‘energiegemeenschappen’
Energie delen, wat is dat?
De reguliere energiemarkt is een echte markt met een handelsbeurs waar de basismarktregels van de macro-economie gelden. Als er veel aanbod is, dan zijn de prijzen laag. Is er weinig aanbod, dan zijn de prijzen hoog. Een efficiënt systeem met een constant evenwicht tussen vraag en aanbod, dat de prijs van een kWh bepaalt.
Op deze markt speculeren producenten, leveranciers en andere partijen. Ze kopen de energie op enig moment zo goed goedkoop mogelijk in om het op een later moment weer duurder te verkopen. Het goedkoper inkopen en duurder verkopen, wordt gezien als waarde creatie (terwijl er geen enkele kWh extra is geproduceerd).
De crisis rond de energieprijzen heeft laten zien dat deze huidige markt geen goede weergave geeft van de werkelijke kosten van de productie van energie, maar is overgeleverd aan de grillen van de internationale energiehandel. En dat de marktpartijen die handelen op deze markt niet in staat zijn om de consument tegen deze grillen te beschermen.
De kas moet kloppen
Dat de waarde van een product gelijk is aan de prijs van de hoogste bieder, is niet altijd de bepalende gedachte geweest over hoe een markt de prijs bepaalt. Energiecoöperaties hanteren bijvoorbeeld een kostprijs gebaseerd op de optelsom van alle kosten (de arbeid die erin gaat, de kapitaalskosten om het te maken en de kosten om het te distribueren). Alle kosten dus die nodig zijn om de kas te laten kloppen, inclusief benodigde reserves.
Al een tijdlang is de kostprijs van wind- en zonne-energie op bepaalde momenten lager dan de marktprijs. Partijen die het desondanks tegen een hogere prijs dan de kostprijs verkopen, belasten de consument met onnodig hoge extra kosten. Op deze manier wordt waarde uit de maatschappij onttrokken ten behoeve van winstmaximalisatie: kapitaal lekt weg uit de maatschappij naar aandeelhouders. Bij coöperaties werkt dat anders.
Een nieuwe markt creëren
Energie delen gaat over het creëren van een nieuwe markt, met nieuwe marktregels. Wat energie delen betekent, is dat de burgers en bedrijven die binnen een collectief energie produceren en afnemen – wij noemen zo’n collectief een energiegemeenschap – de vrijheid hebben om (lokale) markten op te zetten die gebaseerd zijn op andere marktregels en een eigen prijs.
Binnen een energiegemeenschap krijgen leden de mogelijkheid om met elkaar andere afspraken te maken dan de marktregels die gelden op de internationale markt: niet meer wat de gek er voor geeft, maar een collectief afgesproken prijs op basis van de kostprijs.
Bij energie delen gaat lokaal opgewekte energie niet eerst naar de markt, waar leveranciers er als ‘middleman’ waarde uit onttrekken. Zo blijft de waarde, in de vorm van lagere en stabielere tarieven, automatisch binnen de gemeenschap. Als we er vervolgens voor zorgen dat de toegang tot energie op basis van kostprijs beschikbaar komt voor iedereen, dan zorgt dit voor een eerlijke verdeling van die waarde.
Gebaseerd op solidariteit
Deze markt voor energie delen vindt plaats binnen een energiegemeenschap en is gebaseerd op solidariteit. Je ontwikkelt en exploiteert samen duurzame productiemiddelen, zoals een windpark of een zonnepark, en je spreekt met elkaar af wat de kostprijs is. En zelfs wanneer er op de markt een gek is die er meer voor wil geven, dan deel je de energie nog steeds onderling tegen deze vast afgesproken prijs. Ook andersom, wanneer op de markt de prijzen laag zijn, blijven de leden van het collectief de gedeelde stroom afnemen tegen de vast afgesproken prijs. Het collectief opereert zo buiten de internationale energiemarkt.
Het resultaat is dat veel mensen, in elk geval voor een deel van hun energierekening, een vaste, stabiele prijs betalen die niet afhankelijk is van de schommelingen op de markt. Hoe de prijs zich precies zal ontwikkelen weten we niet, maar het zal in ieder geval zekerder, stabieler en eerlijker zijn én veel geruststellender dan volledige afhankelijkheid van de internationale energiemarkt.
Nieuw verdienmodel
Energiecoöperaties zijn niet tegen ‘de markt’, ze zijn voor meer en diverse markten op basis van andere waarden. Het nieuwe marktmodel dat ontstaat bij energie delen zorgt ook dat er een nieuw verdienmodel voor marktpartijen ontstaat. Dat model gaat uit van diensten die zij (op basis van onderlinge concurrentie) aanbieden aan energiegemeenschappen die energie delen.
Ieder bedrijf kan met deze diensten aan de slag, ook partijen buiten de energiesector. Of bijvoorbeeld netbeheerders; zij faciliteren de energiemarkt al en kunnen hun dienstverlening aanpassen aan het nieuwe marktmodel. Het staat ook bestaande energieleveranciers vrij om deze extra diensten te ontwikkelen en aan te bieden.
Energiegemeenschappen gaan straks kiezen van welke faciliterende partij, zoals bijvoorbeeld een IT-platform, of een bedrijf dat zorgt voor facturering en afrekeningen, ze diensten afnemen. De prijs-kwaliteitverhouding van deze dienstverleners zal uiteindelijk bepalen met welke partij de energiegemeenschap in zee gaat.
Marktregels
Om de nieuwe markt van energie delen en een energieprijs gebaseerd op kostprijs goed te regelen, moeten er ook hiervoor marktregels komen. Onder meer om te voorkomen dat het energiesysteem verstoord wordt, of bijvoorbeeld om te voorkomen dat alleen de happy few toegang krijgt tot deze markt. Denk aan regels over wie er zorgt voor de informatievoorziening aan Tennet, het voorkomen van onbalans op het net en normen die ervoor zorgen dat mensen met lagere inkomens ook mee kunnen doen. Het zal verder niet zo zijn dat Jan en alleman op een zolderkamertje kan gaan zitten energie delen. Het kan goed zijn dat binnen een energiegemeenschap dezelfde soort eisen zullen gelden, zoals die nu gelden voor alle energieleveranciers.
Energiegemeenschappen hebben een democratisch karakter en werken nauw onderling samen. Het naleven van de regels gaat daardoor in grote mate op basis van zelfregulering. Op dit moment wordt er al gewerkt aan een charter waarbij het eerste uitgangspunt is, dat er een eerlijke toegang tot energie moet zijn voor alle inkomens.
Het gebeurt al sinds 2018
Energie delen is overigens geen concept op de tekentafel. Het gebeurt al sinds 2018. Coöperatieve energieleverancier Agem Gemeentelijke Energie in de Achterhoek levert energie aan haar eigen leden, de acht Achterhoekse gemeenten, volgens het zelfleveringsmodel. Agem Gemeentelijke Energie doet dit zonder winstoogmerk.
Bij onvoldoende opwek, kopen ze de energie in bij andere coöperatieve producenten of op de internationale markt en leveren ze ook deze energie aan hun leden. Een eventueel overschot verkopen ze op de markt. Daarnaast faciliteert Agem Energie Experts de Achterhoekse coöperatie Streekenergie: een coöperatie van lokale energieproducenten. De energie die zij opwekken kunnen klanten, via coöperatieve leverancier Energie VanOns afnemen.
Dat het nu al kan, betekent echter niet dat het juridisch ook al bestaat. En als het niet bestaat kan je er ook geen goede regels voor maken. In de Nederlandse wetgeving zijn de activiteiten die coöperaties doen met ondersteuning van de coöperatieve leveranciers (collectief energie produceren en onderling verdelen en gebruiken) niet beschreven als één geheel. Levering, productie en distributie zijn juridisch gezien andere activiteiten. Dat maakt het moeilijk om marktregels te maken, want dat zou dan moeten op basis van verschillende juridische concepten
Eerlijke, stabiele en transparante prijs
Energie delen biedt consumenten de vrijheid om lokaal collectief en democratisch hun eigen marktregels te maken. Er ontstaan verschillende lokale of regionale markten, die met elkaar verbonden zijn en met de internationale markt. Ze vullen elkaar aan en verminderen de afhankelijkheid van één specifieke markt.
De Europese Commissie heeft onder meer het stimuleren van markten, en het versterken van de positie van consumenten door hen meer opties te geven, als doel gesteld. Daarom wil de Commissie ook energie delen mogelijk maken voor consumenten. De ongemakkelijke waarheid voor de partijen die heer en meester zijn in de status quo, is misschien dat de kans groot is dat veel mensen en kleine bedrijven liever niet meer meedoen met het gespeculeer op de energiemarkt en graag collectief opgewekte energie willen afnemen tegen een eerlijke, stabiele en transparante prijs, gebaseerd op de kostprijs, op hun eigen collectieve marktplaats waar sociale marktregels gelden.
Bron: Energie delen: een ongemakkelijke waarheid voor de status quo
Recente reacties